Bezoek op locatie aan Amsterdam, Nederland

Participants gathering in front of mobile vaccination units.

Inleiding

Het vierde bezoek op locatie voor het project ‘Obstakels rond vaccinatie overwinnen’ vond plaats in Amsterdam van 20 t/m 22 september 2023. Bij dit bezoek stond het gebruik van mobiele vaccinatie units (MV units) centraal, een modelpraktijk om de vaccinatiegraad tegen COVID 19 te verhogen door gebruik te maken van bussen of tijdelijke ‘pop-up’ vaccinatielocaties. Het initiatief was speciaal gericht op mensen in wijken met een relatief lage vaccinatiegraad en doelgroepen als mensen met een lage sociaaleconomische status, gevangenen en laaggeletterden/analfabeten.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heette de 26 deelnemers uit 15 EU-lidstaten welkom. De deelnemers waren vertegenwoordigers van nationale gezondheidsinstanties, ministeries van volksgezondheid en nationale vaccinatiebureaus.

Het doel van het bezoek was om:

inzicht te verwerven in de Nederlandse MV units en te leren van het succes ervan;
het van elkaar leren te bevorderen door ruimte te bieden voor het uitwisselen van kennis en ervaringen;
ideeën te ontwikkelen over hoe zorgprofessionals uit andere lidstaten de praktijk naar hun eigen land kunnen overbrengen.

Tijdens het bezoek kreeg het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de GGD Amsterdam en de GGD GHOR Nederland (de belangenbehartiger voor de publieke gezondheid en veiligheid in Nederland) van het Europees Uitvoerend Agentschap voor gezondheid en digitaal beleid (HaDEA) een certificaat van een uitmuntende praktijk uitgereikt.

Mobiele vaccinatie-units om de vaccinatiegraad tegen COVID 19 te verhogen

Doel

Tijdens de eerste COVID 19 vaccinatiecampagne lieten de cijfers over de vaccinatiegraad in de loop der tijd aanzienlijke verschillen zien tussen regio’s en wijken in Nederland. Sommige van deze verschillen leken te maken te hebben met de toegankelijkheid en met kennisbarrières in de wijken en de regio’s die een lagere vaccinatiegraad hadden.

Om deze barrières te slechten hebben de GGD’en (de gemeentelijke gezondheidsdiensten) in verschillende wijken in heel Nederland MV units ingezet tijdens de opeenvolgende COVID-19 vaccinatiecampagnes.

Verschillende GGD’en (niet alleen in Amsterdam) hebben in verschillende wijken prikbussen ingezet om mensen informatie te geven over de COVID-19 vaccins en hun een vaccinatie aan te bieden. Deze werden aangeboden op inloopbasis, zonder dat het nodig was om een afspraak te maken. De prikbus werd gebruikt om de eerste en tweede vaccinatie aan te bieden aan alle burgers in de wijk die tegen COVID 19 gevaccineerd wilden worden.

Behalve dat de bewoners van de doelgroepwijken een vaccinatie kregen, kregen ze ook gezondheidsvoorlichting (vaak in verschillende talen beschikbaar) en ook de gelegenheid om vragen te stellen. Zorgprofessionals, soms samen met sleutelfiguren uit de wijk in wie de bewoners vertrouwen hadden, deelden informatiebladen en flyers uit, hingen posters op en gingen een persoonlijk gesprek aan met individuele personen en groepen. Het doel van deze acties was om de barrières tegen vaccinatie te beperken door het bieden van toegankelijke vaccinatiediensten, informatie die geschikt was voor de betreffende culturen en een dialoog, waardoor er vertrouwen werd opgebouwd en de kennis over vaccinaties groter werd.

Betrokken partijen en uitvoering

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is verantwoordelijk voor de vaststelling van de vaccinatieprogramma’s. Het ministerie krijgt advies van de Gezondheidsraad, een onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan op het terrein van de volksgezondheid, dat ook vaccinatieaanbevelingen geeft voor bepaalde doelgroepen. De Gezondheidsraad bestaat uit een voorzitter en vicevoorzitter en honderd leden uit alle delen van het land en uit verschillende wetenschappelijke vakgebieden. Gezamenlijk houden ze zich bezig met zes activiteitengebieden: gezondheidszorg, preventie, gezonde voeding, milieugezondheid, gezonde arbeidsomstandigheden en ook met innovatie en kennisinfrastructuur.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) organiseert de vaccinatieprogramma’s op nationaal niveau, voert ze uit en monitort ze in samenwerking met regionale partners, de GGD’en en niet gouvernementele organisaties (ngo’s).

Op basis van de inzichten in de vaccinatiegraad en specifieke regionale kennis stellen de regionale afdelingen van de GGD’en de specifieke gebieden vast waar interventies noodzakelijk zijn.

Middelen

Vaccinaties zijn in Nederland gewoonlijk gratis op de plaats waar ze worden gegeven voor degenen die tot de doelgroep(en) behoren. Degenen die niet tot de doelgroep behoren moeten ze uit eigen zak betalen, zowel voor vaccin zelf als de toediening ervan, bijvoorbeeld ouders die om vaccinaties voor kinderen vragen als de waterpokken.

De MV units worden gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De bussen werden tijdens de campagne gratis ter beschikking gesteld. De regio’s waren er vrij in om te kiezen hoe vaak en hoelang ze de bussen wilden gebruiken en hielden toezicht op de coördinatie en bemensing.

Resultaten

Uit de eerste resultaten uit de regio Amsterdam komt naar voren dat in een gegeven wijk het gemiddelde dagelijkse vaccinatiepercentage van de eerste dosis van het COVID 19 vaccin 26% hoger was op dagen waarop de mobiele vaccinatie units aanwezig waren vergeleken met dagen zonder prikbus. Dit duidt erop dat de invoering van mobiele vaccinatie units de vaccinatiegraad kan verhogen.

Het succes van dit programma heeft geleid tot het gebruik van MV units tot september 2023 als onderdeel van het vaccinatieprogramma tegen het humaan papillomavirus (HPV) voor jongvolwassenen (van 19 t/m 26 jaar) in Amsterdam.

De uitkomsten van het bezoek

Als onderdeel van het bezoek kregen de deelnemers een overzicht van de beheersing van infectieziekten en vaccinatieprogramma’s in Nederland en ook een inleiding op het Rijksvaccinatieprogramma. Verschillende workshops boden de deelnemers de gelegenheid om na te denken over het Nederlandse gezondheids- en vaccinatiesysteem, met speciale aandacht voor de MV units als modelpraktijk.

De eerste workshopsessie was gericht op het bevorderen van een diepgaande analyse en het vergemakkelijken van het van elkaar leren door middel van groepsdiscussies. De deelnemers stelden sterke punten vast van de in Nederland opgedane ervaring die ze konden aanpassen, waaronder:

het instellen van gekoppelde registers op landelijk niveau;
het opbouwen van een nationaal vaccinatieregister om de vaccinatiegraad bij te houden;
het samenwerken met lokale bevolkingsgroepen om voor elke outreach activiteit de juiste benadering te ontwerpen;
het gebruiken van een actieve benadering om mensen uit te nodigen;
het opnemen van gedragswetenschappers in het project om geschikte, op kennis gebaseerde outreach methoden te vinden, maar ook om de outreach methoden wetenschappelijk te analyseren en meer informatie te verwerven over de doelgroep en hoe die te benaderen.

De deelnemers hebben enkele sterke punten van de praktijk vastgesteld, waaronder de gemakkelijke toegang voor de lokale bevolking en de flexibiliteit van de locatie en de tijd om de vaccins te leveren. De banden met sleutelfiguren uit de gemeenschap bieden een communicatiekanaal waarmee vertrouwen kan worden opgebouwd met de bewoners. De MV units bieden de gelegenheid om het belang van vaccinaties rechtstreeks over te brengen aan moeilijk te bereiken groepen. Vastgestelde veelbelovende kansen waren onder andere het gebruik van bussen voor allerlei soorten taken (bv. andere vaccins) en ook het bieden van een belangrijk instrument om gegevens te verzamelen die kunnen worden gebruikt voor op wetenschappelijke feiten gebaseerde (‘evidence-based’) besluitvorming.

Een ‘Impact Canvas’ werd gebruikt als richtsnoer voor de deelnemers om de potentiële overdracht te beoordelen van de praktijk naar hun eigen lokale zorgstelsel en infrastructuur. De deelnemers hebben met elkaar gesproken over essentiële aspecten, zoals doelgroepen, middelen, zeer belangrijke activiteiten, zeer belangrijke partners, communicatiekanalen, de financiële houdbaarheid en de evaluatie.

Zeer belangrijke aspecten van de Nederlandse MV units die aangepast en overgedragen zouden kunnen worden naar andere lidstaten zijn:

het uitbreiden van de doelgroepen: de benadering zodanig afstemmen dat specifieke groepen kunnen worden bereikt, zoals kwetsbare migranten, zwervende bevolkingsgroepen, daklozen of groepen met een laag inkomen. Op specifieke doelgroepen gerichte campagnes zouden aan de besluitvormers de gegevens kunnen bieden voor een nulmeting van de verschillende doelgroepen;
communicatiekanalen en outreach: de bestaande outreach activiteiten wat de communicatie betreft aanvullen met kanalen en/of pakketten die zijn gericht op doelgroepen en partners, door bijvoorbeeld meer gebruik te maken van het internet (d.w.z. sociale media) om lokale outreach inspanningen te ondersteunen om ouders te informeren over HPV vaccinaties en door het instellen van kanalen voor sleutelfiguren in de gemeenschap om verbinding te maken met belangrijke belanghebbenden;
vaccinatielocaties: de vaccinatielocaties uitbreiden, zodat ook scholen voor beroepsonderwijs en sportcentra worden gebruikt om verschillende doelgroepen te bereiken;
evaluatie: rekening houden met hoe de gemeenschap aankijkt tegen de vaccinatieactiviteiten om zo het succes van de outreach activiteiten beter te kunnen monitoren en essentiële feedback te geven om de diensten te verbeteren.

De deelnemers waardeerden het dat ze de kans hadden gekregen om een nieuw perspectief te verkrijgen, in het bijzonder door het bezoek aan de MV units op locatie. De les die de deelnemers het vaakst van het bezoek geleerd zeiden te hebben was de aanpak met de interdisciplinaire teams, die kan worden gebruikt om verschillende groepen van de samenleving te bereiken die enigszins sceptisch zijn en niet op de traditionele manier kunnen worden bereikt.

Lees meer over de Nederlandse MV units:

Verwant artikel: The Effect of Mobile Vaccination Units on Vaccine Uptake with COVID-19 Vaccines: A Within-Neighbourhood Analysis Using National Registration Data van Mattijs Lambooij, Joyce Pijpers, Jan van de Kassteele, Mirjam P. Fransen, Susan J.M. Hahné, Niek Hof, Floor Kroese, Hester de Melker, Mart van Dijk, Ellen Uiters en Marijn de Bruin